HIỂU VỀ BỆNH EHP ĐỂ PHÒNG TRÁNH ĐÚNG CÁCH

HIỂU VỀ BỆNH EHP ĐỂ PHÒNG TRÁNH ĐÚNG CÁCH

Bệnh EHP đã gây ra thiệt hại lớn cho người nuôi tôm cả nước trong nhiều năm qua.  Cho đến nay, bệnh EHP vẫn chưa có thuốc đặc trị, và nguy hiểm hơn bệnh có thể tái đi tái lại ở ao nuôi nếu không có giải pháp xử lý đúng cách và triệt để. Tuy nhiên, do bệnh EHP không gây chết tôm ngay lập tức như các bệnh khác (EMS, TPD, WSD…) nên không ít người nuôi còn khá chủ quan, cho đến khi chính bản thân họ bị thiệt hại quá lớn mới rơi vào tâm lý hoang mang thì đã quá muộn.

Một số câu hỏi đặt ra:  EHP là cái gì mà ghê gớm vậy? Nếu tôm nuôi bị nhiễm EHP có thể khắc phục được không? Có biện pháp nào phòng bệnh EHP hiệu quả?

Bài viết này xin chia sẽ với bà con một số hiểu biết cơ bản về bệnh EHP, cách phòng tránh và cách xử lý khi xảy ra dịch bệnh.

EHP là gì?

EHP là tên viết tắt của Enterocytozoon hepatopenaei, một loại kí sinh trùng gây bệnh trên tôm. Bệnh lần đầu tiên được phát hiện trên tôm sú Penaeus monodon nuôi ở Thái Lan năm 2004 (Chayaburakul et al.,2004). Sau đó được phát hiện ở trên rất nhiều loài tôm khác nhau: tôm thẻ chân trắng Penaeus vannamei, tôm xanh Penaeus stylirostris, Penaeus japonicus.

EHP kí sinh nội bào trong gan, tuỵ tôm và hình thành bào tử ở đó. Bào tử của chúng có kích thước rất nhỏ (khoảng 1,1 x 0.6µm) nên cũng được gọi là bệnh vi bào tử trùng. Bào tử trùng EHP nhân lên trong tế bào biểu mô ống của mô gan tuỵ. Chúng lấy dinh dưỡng, năng lượng dự trữ trong gan tuỵ khiến tôm thiếu hụt dinh dưỡng, năng lượng để tăng trưởng và lột xác. Do đó, dẫn đến hậu quả tôm chậm lớn, giảm sức đề kháng và dễ mắc các bệnh nguy hại khác. (Salachan et al., 2017).

Cấu tạo vi bào tử trùng EHP. Nguồn Biolife

EHP lây qua đường nào?

EHP lây nhiễm qua nhiều con đường khác nhau: lây từ tôm mẹ sang ấu trùng; lây giữa các cá thể trong ao nuôi với nhau mà không cần vật chủ trung gian (Singh and Singh, 2018; AAH, 2019); lây qua đường miệng khi lấy thức ăn vào (dời, artemia, tôm ăn thịt lẫn nhau…); và lây qua môi trường nước từ thức ăn dư thừa, phân (Newman, 2015).

Quá trình lây nhiễm của EHP. Nguồn: GAA

EHP trong môi trường ao nuôi bám vào vỏ tôm trong quá trình lột xác để xâm nhập vào cơ thể tôm và gây bệnh. Sau 2 tuần từ 1 bảo tử EHP ban đầu chúng có thể sinh sôi ra 20-30 bào tử.

Phát hiện EHP bằng cách nào?

Có thể phát hiện EHP bằng các phương pháp như: soi tươi hoặc nhuộm mẫu bệnh phẩm quan sát dưới kính hiển vi. Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi người thao tác phải được đào tạo trước đó, có trình độ, kinh nghiệm nhất định nên hầu hết bà con khó thực hiện.

Để đơn giản, bà con chỉ cần gửi mẫu đi kiểm tra bằng phương pháp PCR. Phương pháp này này vừa cho kết quả nhanh chóng vừa chính xác. Khi bà con lựa chọn giống tôm thả nuôi, bà con nên thực hiện kiểm tra PCR trước khi quyết định mua giống để ngăn ngừa mầm bệnh từ đầu.  

Tôm bị nhiễm EHP có dấu hiệu gì?

Các nhà khoa học về bệnh thuỷ sản đã kết luận: “Không có  dấu hiệu lâm sàn cụ thể liên quan đến EHP”. Tuy nhiên, có một số triệu chứng cho xác suất khá cao liên quan đến bệnh EHP trên tôm nuôi đã được các nhà khoa học: Rajendran,2016; Kesavan, 2016; Alavandi, 2017; Singh and Singh, 2018 chỉ ra như sau:

• Tôm chậm phát triển, tăng trưởng không đồng đều (10-40%) sau khoảng 25 ngày thả nuôi.
• Tôm bị còi cọc, suy giảm sức khoẻ, giảm tiêu thụ thức ăn từ 50-70%.
• Khi tôm bị nhiễm bệnh nặng: có biểu hiện phân trắng  và mất màu ở gan tuỵ

Tôm chân trắng bị nhiễm bệnh EHP. A. Tôm chậm lớn sau 90 ngày nuôi; B: Ruột tôm rỗng, mất màu; C. Phân trắng nổi trên bề mặt ao

EHP có đặc điểm gì mà khó tiêu diệt chúng đến vậy?

Bào tử được bảo vệ bởi hai lớp vỏ dày nên chúng có khả năng chống chịu cực kì tốt với điều kiện môi trường khắc nghiệt, kể cả các hoá chất xử lý môi trường nếu không sử dụng đúng liều. Bào tử có thể tồn tại rất lâu (5-10 năm) trong môi trường vì chúng không cần vật chủ.

Vì EHP kí sinh nội bào nên khi tiêu diệt chúng tế bào cũng bị tổn thương nghiêm trọng. Các loại thuốc xổ nội và ngoại kí sinh trùng có các thành phần như Praziquantel, Mebendazole, Ivenmetine, Benzimidazol…đều không loại bỏ được EHP

Kháng sinh không có tác dụng với EHP, chỉ hỗ trợ trong việc điều trị các tổn thương do vi khuẩn cơ hội gây ra khi tôm bị nhiễm bệnh EHP

EHP có điểm yếu nào không?

Mặc dù bào tử rất khó tiêu diệt, cộng thêm chúng không cần vật chủ cũng có thể sống rất lâu nhưng nếu kích cho bào tử nảy mầm thì khi đó nếu không có vật chủ để kí sinh chúng sẽ chết.

Các nhà khoa học đã nghiên cứu và chỉ ra rằng: pH ở mức > 9 sẽ kích thích bảo tử nảy mầm. Do vậy, trong quá trình xử lý nước trước khi cấp vào ao, bà con đưa pH nước lên trên 9.0 và xử lý triệt để chất hữu cơ để không tạo ra vật chủ cho EHP bám vào và chúng sẽ chết. Quá trình này kết hợp các hoá chất xử lý như:  Clorin, thuốc tím (KMnO₄) …  sẽ càng tăng hiệu quả.

Các kiểm chứng khoa học đã chỉ ra rằng:

• Thuốc tím (KMnO₄) nồng độ 15 ppm đạt hiệu quả 100% trong 15 phút
• Clorin 40 ppm đạt hiệu quả 65% trong 15 phút
• Clorin 10 ppm đạt hiệu quả 65% trong 24h
• Ethanol 20 ppm đạt hiệu quả 20% sau trong 15 phút

EHP ở dạng bào tử cần giá thể để bám, nên trong quá trình xử lý nước bà con cần lắng tụ và loại bỏ các chất lơ lửng. Do vậy, quá trình lắng ban đầu ở ao lắng, và lắng cưỡng bức qua hệ thống mương xử lý nước zich zac là khâu rất quan trọng ban đầu để loại bỏ bào tử EHP.

Một ý quan trọng. Dù xử lý bằng hệ thống nước nhanh hoặc xử lý theo truyền thống. Sau khi xử lí nước bà con không nên để nước chờ quá lâu trước khi đưa vào ao nuôi. Vì nước để lâu sẽ tạo ra nhớt trên bề mặt bạt, đó là môi trường thuận lợi cho EHP sinh sống và phát triển. Do vậy, bà con nên tính toán lượng nước cần cho ao nuôi tôm (cấp, hoặc thay) để tính toán lượng nước cần xử lý.

Một số không ít bà con vì tiếc chi phí hoá chất đã bỏ ra để xử lý nước nên giữ nước lại dùng dần dần. Điều này sẽ gây thiệt hại cho bà con gấp hàng trăm lần so với chi phí đã bỏ ra vì xử lý nước dư thừa. Ngoài ra, bà con cần phải thường xuyên vệ sinh đáy ao lắng, ao xử lý nước nhanh và ao sẵn sàng (nếu có) để loại bỏ giá thể bám, hạn chế được EHP xâm nhập vào ao nuôi tôm.

Nếu không may tôm bị phát hiện nhiễm EHP thì có cách gì hoá giải?

Gan là cơ quan đầu tiên bị EHP tấn công, tuy nhiên gan lại là cơ quan ít tổn thương do có khả năng phục hồi và tái tạo. Do vậy, bà con nên thường xuyên dùng các chế phẩm hỗ trợ làm gan tôm khoẻ hơn, có thể chống chịu được với EHP.

EHP lấy dinh dưỡng, năng lượng từ tôm để sinh sống và phát triển, làm tôm thiếu dinh dưỡng và năng lượng gây ra còi cọc, khó lột xác. Khi tôm bị bệnh lại giảm ăn, càng thiếu dinh dưỡng nên bà con lưu ý cần phải bổ sung thêm dinh dưỡng vào thức ăn để tôm có đủ năng lượng cần thiết cho sinh trưởng và lột xác. Thêm vào đó, bà con cần trộn Acid hữu cơ vào thức ăn định kì làm giảm khả năng tăng sinh của EHP trong cơ thể tôm.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học: Khi tôm bị nhiễm EHP, tôm sẽ dễ nhiễm các bệnh khác như: Hội chứng phân trắng (WFS); bệnh đốm trắng (WSD); bệnh hoại tử gan tuỵ cấp (AHPND). Chính vì vậy, bà con nên tăng sức đề kháng và miễn dịch cho tôm ngay từ đầu thông qua các chế phẩm có chất lượng và uy tín.

Giảm mật độ nuôi cũng là cách thức để giảm sự tiếp súc và lây nhiễm nhanh EHP trong ao nuôi. Do vậy, san thưa và nuôi tôm nhiều giai đoạn cũng là giải pháp hữu hiệu để kiểm soát sự phát triển của EHP trong ao nuôi.

Phòng bệnh EHP bằng cách nào hiệu quả?

Nói gì thì nói, kinh nghiệm và thực tế đã chỉ ra một kết luận hết sức đúng đắn của ông cha ta từ ngàn xưa, đó là: “Phòng bệnh hơn chữa bệnh”

Sau đây, xin đưa ra một số biện pháp phòng bệnh đã được đúc rút từ thực tế dựa trên các cơ sở khoa học đã được công bố và cho hiệu quả phòng bệnh tốt.

Trước khi thả tôm:

• Kiểm tra giống trước khi mua bằng phương pháp PCR để chắc chắn tôm giống không mang mầm bệnh EHP.
• Cải tạo ao thật kĩ trước vụ nuôi. Dùng xút (NaOH) hoặc nước vôi sệt (CaO) có pH > 10 xịt rửa bạt đáy ao và phơi nắng trong 7-10 ngày
• Đối với ao đã bị EHP ở vụ nuôi trước, ngoài xử lý bạt đáy, bà con phải lột bạt lên và xử lý đất nền đáy ao bằng vôi nóng CaO với liều lượng 600 -1000 kg/1000m². Phơi nắng trong vòng 7-10 ngày, sau đó lắp bạt lại như cũ. Nếu không xử lý nền đất, EHP sẽ dễ dàng xâm nhập lại vào ao nuôi và gây ra tình trạng nhiễm đi nhiễm lại nhiều vụ nuôi mặt dù các khâu khác bà con đã làm rất tốt.
• Xử lý nước ban đầu thật tốt bằng hệ thống ao lắng tự nhiên, mương lắng cưỡng bức (mương xử lý nước nhanh), ao xử lý nước cấp…nhằm tăng cường tối đa việc lắng và loại bỏ hữu cơ lơ lững để hạn chế giá thể bám cho EHP tồn tại. Đưa pH nước lên trên 9.0 cho bào tử EHP nảy mầm, kết hợp dùng các hoá chất xử lý nước để tiêu diệt EHP ở dạng trưởng thành (Giai đoạn bào từ không diệt được do chúng có cấu tạo vỏ 2 lớp rất dày). Các hoá chất khuyến cáo sử dụng: Thuốc tím (KMnO₄) 15 ppm; clorin 40 ppm. Tuyệt đối không để nước chờ lâu (xem lưu ý ở phần trên)

Khi thả tôm:

Nên nuôi với mật độ thấp để giảm sự tiếp xúc giữa tôm nuôi trong ao sẽ giảm sự lây nhiễm bệnh.

Nuôi tôm nhiều giai đoạn đã được kiếm chứng cho kết quả tốt đối với việc đối phó với dịch bệnh EHP.

Sau khi thả nuôi:

• Kiểm soát tảo tốt, duy trì pH nước luôn ở mức 7.5-8.0 để hạn chế sự nảy mầm của bào tử EHP (khác với việc nâng pH khi xử lý nước đã trình bày ở trên).
• Thường xuyên sử dụng các chế phẩm hỗ trợ gan và đường ruột cho tôm.
• Thường xuyên bổ sung Acid hữu cơ vào thức ăn định kì làm giảm khả năng tăng sinh của EHP trong cơ thể tôm.
• Thường xuyên sử dụng các sản phẩm tăng sức để kháng và tăng miễn dịch cho tôm nuôi.
• Sử dụng chế phẩm vi sinh thường xuyên để cải thiện chất lượng nước và đáy ao, giảm khí độc (NH₃, H₂S) gây tổn thương gan tuỵ và đường ruột tôm.

​​​​​​​

• Thường xuyên kiểm tra mẫu nước, mẫu tôm, phát hiện sớm EHP để có biện pháp đối trị kịp thời

Với những kiến thức cơ bản về EHP trong bài viết này, cộng thêm một số gợi ý về các biện pháp phòng chống EHP trong ao nuôi. AFC hi vọng bà con có thể lựa chọn được biện pháp phù hợp cho riêng mình để vượt qua được dịch bệnh EHP cho vụ mùa thành công.

AFC luôn đồng hành với bà con nuôi tôm cả nước thông qua các bài viết đơn giản, dễ hiểu, có tính khoa học và thực tiễn cao. Đặc biệt hơn nữa chính là AFC đã dày công tuyển chọn và giới thiệu đến cho bà con những dòng  sản phẩm sử dụng trong ngành nuôi tôm có chất lượng tốt nhất của các công ty uy tín trên thị trường trong nhiều năm qua. Thông qua sản giao dịch AFC bà con có thể chọn mua sản phẩm dễ dàng hơn, tiết kiệm hơn và trên hết là sử dụng hiệu quả hơn cho một vụ mùa nuôi thành công.

Bài viết của AFC